بزرگنمایی:

فلاحی نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی در دیدار با خانم مهندس صادق مالواجرد معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی و دبیر شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با توجه به ارائه «طرح جامع شهری شهر همدان» و ایرادات اساسی بر طرح ، اشکالات فنی را را بیان داشت و بخاطر احساس عدم استقلال مشاور طرح و وجود فشارهای بیرونی درخواست نمود تا مشاور دارای صلاحیت و مستقل در کنار مشاور ، طرح را مورد بازنگری تخصصی قرار دهند .

معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی و دبیر شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران ضمن استماع سخنان نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی درخواست نمود نقطه نظرات و اشکالات وارده بر طرح بصورت مکتوب ، خطاب به وزیر راه و شهرسازی منتقل شود .

متن نامه دکتر فلاحی نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی بشرح زیر جهت استحضار و تنویر افکار عمومی در اختیار خورشید غرب قرار گرفت .

جناب آقای مهندس اسلامی

وزیر محترم راه و شهرسازی

باسلام و تحیّت

     پیرو جلسه برگزارشده فی­مابین اینجانب و سرکار خانم مهندس صادق مالواجرد معاون محترم شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی و دبیر محترم شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران در مورخه    1399/11/11 در خصوص مسائل پیرامونی «طرح جامع شهری شهر همدان» به استحضار می­رساند، نتایج کلی حاصل از بررسی مطالعات در دست تهیه «طرح جامع شهری شهر همدان» توسط اعضاء محترم کمیته طرح جامع زیرمجموعه کارگروه فنی دفتر اینجانب که متشکل از متخصصین برنامه­ریزی شهری، شهرسازی، معماری، پدافند غیرعامل، ترافیک و ... می­باشند بر پایه مصوبات شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با محوریت مصوبه «دستورالعمل تشخیص اساس طرح جامع شهر» در جلسه مذکور ارائه گردیده و پیشنهاد‌های مربوطه برای ادامه کار ، طرح گردید که در سطور بعدی، بدان­ها اشاره می­شود.

همان‌گونه که مستحضرید، قرارداد «طرح جامع شهری شهر همدان» در تاریخ 1395/12/28 بین اداره کل راه و شهرسازی استان همدان و مهندسین مشاور «نقش‌جهان پارس» با چشم‌انداز «همدان 1410» با محورهای ویژه ازجمله شهری سبز برای شهروندان و محیطی جذاب برای گردشگران در مقیاس ملی و فراملی، شهری امن و مقاوم در برابر آسیب­ها و مخاطرات، شهری منسجم و یکپارچه ازنظر اجتماعی و عاری از تبعیض و تعصب و ... منعقد گردیده است.

علی­رغم اینکه بر اساس ماده 21 «آیین­نامه نحوه بررسی و تصویب طرح­های توسعه و عمران محلی، ناحیه­ای، منطقه­ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور مصوبه هیأت وزیران در جلسه مورخ 1378/10/12 و اصلاح­شده بر اساس مصوبه مورخ 1384/02/19 شورای­عالی»، دبیرخانه شورای شهرسازی و معماری استان موظف است در مقاطع مختلف نتیجه مطالعات در دست انجام طرح­های جامع شهری، ناحیه­ای و مجموعه­های شهری را هر 3 ماه یک­بار از طریق تهیه­کنندگان طرح­های مذکور در شورای شهرسازی و معماری استان به آگاهی اعضا رسانده و هماهنگی لازم را در زمینه تبادل اطلاعات، برنامه­ها و کسب نظر در روند تهیه طرح فراهم نماید و پس از تصویب طرح­های مذکور نیز با نظارت دقیق بر اجرای آن­ها، برنامه پیشرفت اجرایی کار را در مقاطع 6 ماهه به شورای استان گزارش و برای رفع مشکلات اجرایی چاره­جوئی نموده و یک نسخه از گزارش مذکور و تصمیمات اتخاذشده را به دبیرخانه شورای­عالی ارسال نماید؛ امّا متأسفانه وجود مشکلات بنیادین در روند فعلی «طرح جامع شهری شهر همدان» این سؤال را به ذهن متبادر می­سازد که چرا تابه‌حال این شورا به‌درستی به وظایف خویش در چاره­جوئی جهت رفع مشکلات طرح عمل ننموده و کار را به جائی رسانده است که پس از گذشت 3 سال از آغاز طرح، کمافی­السابق اشکالات اساسی به قوت خود باقی‌مانده است؟

پرواضح است، در صورت عدم­ بازنگری در موارد ذیل و مواردی که در آینده نزدیک مطرح خواهم نمود، راهبردهای درنظر گرفته­شده ازجمله بارگذاری جمعیت در محلات شهر متناسب با ظرفیت­ها و توان­های محیطی، ساماندهی نظام ارتفاعات و تراکم ساختمانی شهر، تدوین برنامه­های حمایتی مسکن برای اقشار کم‌درآمد و متوسط، مداخله فعال برای جلوگیری از ادامه روند انشقاق اجتماعی و شکاف طبقاتی موجود در جغرافیای شهر و حفاظت فعال از باغ­های درون محدوده، به درستی عملیاتی نخواهند شد.

نتایج ارائه­شده در جلسه 99/11/11 به شرح ذیل می­باشد:

• 1-در راستای اجرای بند 2 ماده الف مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با عنوان «دستورالعمل تشخیص اساس طرح جامع شهر» و همچنین مسائل جدی موجود در حوزه منابع آبی، ضروری است، ظرفیت جمعیت­پذیری شهر همدان و به­تبع آن محدودیت توسعه نهایی شهر تعیین گردد و از هرگونه بارگذاری جمعیت و فعالیت بیش از ظرفیت جمعیت­پذیری شهر همدان جلوگیری شود؛ حال آنکه چنین بخشی در مطالعات انجام­شده دیده نمی­شود.
• 2-با عنایت به مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با عنوان «ضوابط جلوگیری از افزایش محدوده شهرها» مصوب 1378/08/10، عدم­تحقق تراکم­های پیش­بینی­شده در طرح­ها و توان جمعیت‌پذیری شهر تا سال­های دورتر از افق طرح، گسترش محدوده شهرها حتی پس از پایان یافتن دوره اجرایی ده­ساله آن­ها نیز منطقی نبوده و حاصلی جز تشدید تخریب اراضی کشاورزی و باغ­های پیرامونی شهرها، تحمیل هزینه­های گزاف به دستگاه­های مسئولِ تأمین خدمات شهری و درنتیجه دشوارتر شدن مدیریت شهری، عدم ارائه خدمات مطلوب و مناسب به شهروندان و بالاخره پراکنده­سازی و زشت­شدن سیما و منظر شهرها ندارد. از مهم­ترین شاخص­های مؤثر بر گسترش محدوده شهری، شاخص جمعیت می­باشد. با توجه به تجربه­های ناموفق در برآورد جمعیتی و عدم تحقق جمعیت پیش­ بینی ­شده و اختلاف قابل‌ملاحظه آن با جمعیت واقعی شهر در طرح جامع شهری «موژدا» و طرح تفصیلی «طرح و تدوین» (یعنی با برآورد جمعیتی 620 هزار نفر در افق طرح سال 1394؛ حال آنکه جمعیت شهر همدان بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، 554405 نفر شده است)، تأکید مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون «طرح جامع مجموعه شهری همدان» مصوب 1398/07/22 و همچنین تأکید مشاور طرح جامع در دست تهیه، بر روند کاهشی نرخ رشد جمعیت در طی سال­های اخیر، نیاز به بازنگری اساسی در تعیین «نرخ رشد» جهت برآورد جمعیت شهر همدان در افق ده‌ساله در راستای عدم افزایش افق طرح نزدیک به 30 ساله طرح جامع شهری «موژدا» و تبعات جبران­ناپذیر ناشی از تحولات شهری و عدم ارائه راهبردهای متناسب با این تغییرات را مشهود می­سازد.
• 3-بر مبنای شرح خدمات طرح جامع شهری بر اساس تیپ 12 و همچنین طرح جامع شهری با رویکرد راهبردی- ساختاری، مشاور موظف به برداشت اطلاعات مربوط به وضع موجود شهر (یعنی سال 96) به­ویژه در زمینه کالبدی می­باشد؛ این در حالی است که در مطالعات مربوط به این طرح، از اطلاعات کالبدی ارائه‌شده در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 استفاده‌شده است که این مهم، به­ویژه در خصوص اطلاعات مربوط به تعداد طبقات به دلیل تغییرات ایجادشده (افزایش تعداد طبقات) ناشی از بند 1 صورت‌جلسه مورخ 91/02/13  کمیسیون طرح تفصیلی (ماده پنج) و ارتباط آن با مسائل گوناگون ازجمله میزان جمعیت­پذیری، حائز اهمیت می­باشد.
• 4-در سال­های اخیر، شرح خدمات طرح­های جامع شهری، به دلیل عدم­موفقیت طرح­های جامع شهری با رویکرد راهبردی- ساختاری به دلایل گوناگون ازجمله فراهم نبودن قوانین پشتیبان و بسترهای موردنیاز جهت تهیه و اجرای این طرح­ها بر اساس تیپ 12 تدوین گردیده­اند. با توجه به مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران مورخ98/03/28 حداکثر پنج شهر اصفهان، سنندج، کرمان، نطنز و یزد به­ عنوان پایلوت جهت تهیه برنامه­ های توسعه شهری با رویکرد نو معرفی‌شده و در مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران مورخ 99/04/02 بر این موضوع مجدداً تأکید شده است و نامی از شهر همدان برده نشده است؛ این در حالی است که ساختار ارائه­شده در مطالعات طرح جامع شهر همدان با مصوبات فوق­الذکر دارای مغایرت اساسی می­باشد. علی‌رغم مغایرت موجود در شرح خدمات این طرح و تأکید بر رویکرد راهبردی- ساختاری، پهنه ­بندی ارائه‌شده بر اساس 4 پهنه اساسی و متمایز سکونت، فعالیت، مختلط و حفاظت (سبز و باز) نبوده و تنها دو پهنه مسکونی و مختلط برای آن تعریف‌شده است.
• 5-علی­رغم اینکه اولویت راهبرد، بایستی در راستای توسعه درون­زا با درنظر داشتن ظرفیت­های موجود و محدودیت­های توسعه افقی باشد؛ لیکن طرح حاضر تمایل به افزایش محدوده شهر، با تأکید بر توسعه افقی دارد. در این خصوص، ضروری است از ظرفیت­های نهفته در بافت­های فرسوده شهر به ­منظور جلوگیری از گسترش بی­رویه افقی شهر استفاده شود تا از این منظر، از هدر رفت سرمایه های مادی شهر بدلیل توسعه بی­ دلیل زیرساخت­ها اجتناب شود.
• 6-از جمله الزامات تعیین جهت گسترش محدوده شهری توسط مشاور، انجام مطالعات کارشناسی دقیق است که چنین رویکردی در طرح ارائه­شده، دیده نمی­شود؛ از این­رو زمانی محدوده شهر به یکی از جهات گسترش داده شده و در زمان دیگر به جهات دیگر.
• 7-با عنایت به مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری درباره «طرح جامع مجموعه شهری همدان» مصوب 98/07/22  شهرهای همدان، مریانج، لالجین، صالح‌آباد، جورقان، حورا و بهار به­ عنوان نقاط شهری مجموعه شهری معرفی‌شده‌اند. با توجه به فرادست بودن این طرح، الحاق هر یک از این نقاط شهری به شهر همدان با این طرح مغایر است؛ این در حالی است که ماه­ها جهت الحاق برخی از شهرهای مذکور ازجمله مریانج به محدوده شهر همدان اصرار ورزیده شده که موجبات اتلاف وقت و طولانی­تر شدن روند مطالعه و بررسی طرح جامع را فراهم آورده است. با عنایت به بند 5-1مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص «طرح جامع مجموعه شهری همدان» ضروری است، نقشه محدوده و حریم مصوب شهرهای واقع در محدوده مجموعه شهری ارائه و در جهت رفع تداخل­های موجود در محدوده و حریم شهرهای مجموعه ازجمله شهرهای مریانج، جورقان و همدان پیشنهادهای مناسب جهت اقدامات آتی مراجع قانونی ارائه گردد. اصلاحات تأکید شده در این صورت‌جلسه در مدت‌زمان تعیین ­شده به دبیرخانه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه نگردیده است. ضروری است هرچه سریع‌تر این موضوع پیگیری گردد تا به سرنوشت نافرجام «طرح جامع ناحیه جنوب همدان» و هدر رفت سرمایه استان منتج نگردد. شایان ذکر است، در مورخه 99/08/05 ، «طرح جامع ناحیه جنوب همدان» به دلیل عدم­ تعیین تکلیف از سوی استان، از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ملغی گردید که بدین ترتیب، فرصت­ها و هزینه­ های انجام شده برای آن، به هدر رفت.
• 8-با کمال تأسف، در نقشه کاربری اراضی پیشنهادی «طرح جامع شهری شهر همدان»، برخی از کاربری­های باغ واقع در محدوده شهری و در درون بافت، به کاربری مسکونی تغییر یافته­ اند. ضروری است کاربری تمامی باغ­های موجود در محدوده شهر، تثبیت و تغییر این کاربری بر اساس مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با عنوان «دستورالعمل نحوه تعیین آستانه­ های مغایرت اساسی طرح­های توسعه و عمران شهری» مورخ 94/06/30  ­به­عنوان تغییر در اساس طرح جامع مطرح گردد.
• 9-به نظر می­رسد الحاق اراضی بخش بالای روستای فقیره به محدوده شهر، بدلیل شرایط توپوگرافی منطقه و عدم دسترسی به زیرساختها، قابل تامل بوده و نیازمند بررسی جامع ­تر است.
• 10-بر اساس مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، ضروری است که مساحت حریم پیشنهادی شهر همدان، حداکثر تا 5 برابر محدوده شهر تعیین گردد. لذا ضروری است این مهم، در طرح نهایی مدنظر قرار گیرد.
• 11-علیرغم تاکیدات صورت­گرفته درباره ارزیابی­های زیست محیطی(EIA) در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران درخصوص «طرح­های مصوب گردشگری»، با وجود منحصربه ­فرد بودن پهنه«دامنه شمالی الوند»، در مطالعات مربوط به آن، ارزیابی زیست­ محیطی انجام نشده است.
• 12-گزارش مربوط به‌ضرورت احداث ساختمان­های بلند به همراه پهنه ­های مکان­ یابی­ شده و سند ضوابط استقرار ساختمان­های بلند شهر بر اساس مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با موضوع «اصلاحیه ضوابط عام استقرار ساختمان­های بلند در شهرهای ایران» مصوب مورخ 99/8/21 ، (ابلاغ­شده در تاریخ 17/09/99) تهیه و تدوین نگردیده و لذا نمی­تواند قابل قبول باشد؛ شایان‌ذکر است در بند 3 این مصوبه تأکید شده است که مهندسین مشاور تهیه­ کننده «ضوابط استقرار ساختمان­های بلند در هر شهر» موظف‌اند سند مذکور را در انطباق با اصول توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی (TOD) تدوین نمایند؛ حال­ Hنکه در گزارش مربوطه، چنین رویکردی مشاهده نمی­شود.
• 13-ارائه جدول سطوح و سرانه ­های پیشنهادی شهر بر مبنای میزان تخصیص واقعی اراضی به هر پهنه و زیر پهنه ضروری می­باشد؛ حال­آنکه در طرح پیشنهادی، این موضوع بصورت کلی ارائه شده است.
• 14-کاربری­های پیشنهادی دقیقاً مطابق با مصوبه شورای­عالی شهرسازی و معماری ایران با عنوان «تدقیق تعاریف و مفاهیم کاربری­های شهری و تعیین سرانه­ های آن­ها» مصوب 89/03/10 ، تعیین تکلیف نگردیده­اند.
• 15-در نقشه کاربری­های پیشنهادی، کاربری با عنوان «نیازمند طرح ویژه» پیشنهاد گردیده است که در خصوص نوع کاربری و فعالیت این سطوح، طرح و برنامه شفافی ارائه نگردیده است.
• 16-با توجه به عدم شفافیت در خصوص مصادیق حقوق مکتسبه شهروندان و مشکلات و نارضایتی­ های به وجود آمده به‌واسطه طرح­های «توسعه­ و عمران شهری» پیشین شهر همدان، پیگیری این موضوع به جد جهت تبلور در طرح جامع شهر ضروری می­باشد.
• 17-رعایت حقوق مکتسبه ذینفعان در تغییر برخی از کاربری­ها رعایت نگردیده است؛ پرواضح است، تغییر کاربری های مسکونی به کاربری آموزشی به دلیل استقرار فعالیت آموزشی (غیرانتفاعی) در وضع موجود، برخلاف حقوق مکتسبه شهروندان شهر همدان می­باشد.
• 18-در راستای انتظام بخشی به آشفتگی حاصل از پراکندگی کاربری­های اداری در سطح شهر همدان، مکان­یابی و جانمایی شهرک اداری جهت استقرار کاربری­های اداری در سطح «مراکز مهم» ضروری به نظر می­رسد.
• 19-آستانه مغایرت­های اساسی تعیین ­شده در طرح تفصیلی، نیازمند بازنگری جدی می­باشد.
• 20-ضوابط و معیارهای پدافند غیرعامل ارائه‌شده در مطالعات طرح جامع شهر همدان، بایستی بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون «دستورالعمل الزامات و ملاحظات دفاعی و پدافند غیرعامل» مورخ 11/02/96 در دو بعد محدوده و حریم شهر در قالب تمامی بندهای 22 گانه و به‌صورت کاربردی، عملیاتی، بومی و با ارائه نقشه، موردبازنگری قرارگرفته و موضوعات جهات مطلوب توسعه، پهنه ­بندی شدت آسیب­ پذیری بر اساس مورفولوژی، پهنه ­بندی شدت آسیب­ پذیری بر اساس تراکم جمعیتی، پهنه ­بندی شدت آسیب ­پذیری بر اساس طبقات ساختمانی، بافت­های نفوذناپذیر و غیرمنظم شهری، بطور ویژه مورد بررسی قرار گیرد.

  از آنجا که در حال حاضر، طرح جامع پدافند غیرعامل شهر همدان در حال تدوین می­باشد؛ به­ نظر می­رسد که استفاده از خروجی­های آن طرح، می­تواند بخشی از نواقص پیوست پدافند غیرعامل طرح جامع درحال تدوین شهر همدان را مرتفع نماید.

• 21-در خصوص گزارش مطالعات ترافیکی طرح جامع شهر همدان، نکات ذیل مطرح است:

• 21-1-نحوه استفاده از مدل‌های مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک شهر در برآوردهای آتی نامشخص است. معلوم نیست از آن مدل‌ها، با چه جزئیاتی استفاده شده است؟ آیا همه مراحل چهارگانه برآورد تقاضا با استفاده از مدل کلان‌نگر در ارزیابی پیشنهادات مطرح‌شده مورد استفاده قرار گرفته است یا خیر؟ آیا دقت برآورد مدل‌های سال 1387، برای وضع موجود ارزیابی شده است یا خیر؟ 
• 21-2-از آمارگیری‌های انجام‌شده در دروازه‌ها و کمان‌های منتخب شبکه معابر داخل شهر، استفاده صحیحی نشده است. این آمار عموماً برای اصلاح ماتریس سفرها و تخمین و به‌روزرسانی آنها برداشت می‌شوند؛ حال­ آنکه این موضوع، در این مطالعات یا مغفول مانده و یا اینکه به طور واضح در گزارش‌ها ارائه نشده است. علاوه بر آن، ایراداتی در زمان (فصل و روز) آماربرداری و نتایج آن نیز دیده می‌شود. برای مثال در آمار احجام ارائه شده، حجم ترافیک در ساعت اوج صبح، نسبت به عصر کمتر بوده است، که به­ نظر، منطقی نمی­باشد.
• 21-3-ضروری است انواع طرح‌های پیشنهادشده از قبیل تونل و تقاطع‌های غیرهمسطح با توجیه اقتصادی و مدل‌های دقیق ترافیکی ارائه شوند؛ حال آنکه چنین رویکردی در مطالعات حاضر دیده نمی­شود.
• 21-4-مدل تخصیص ترافیک بکار­رفته، از نوع کوتاهترین مسیر انتخاب شده است که تنها در شهرهای با ترافیک بسیار سبک، قابل اعمال است و نتایج آن در شهر همدان به هیچ وجه صحیح نمی­باشد. برای تخصیص در شبکه‌های دارای تراکم ترافیکی، بایستی از روش‌های تعادلی که رفتار واقعی مسافران را در انتخاب مسیر در نظر می‌گیرند، استفاده کرد.
• 21-5-ضروری است که تأثیر تغییر کاربری‌های توصیه شده در طرح جامع، بر تعادل ترافیکی و احجام تردد در سطح شهر دیده شود. به عبارتی، برای رفع مشکلات ترافیکی موجود و آینده شهر، می­توان از تغییر کاربری‌ها در مراکز عمده جذب و ایجاد ترافیک استفاده کرد.
• 21-6-نتایج تخصیص ترافیک در افق مطالعات، واقعی به نظر نمی‌رسد. برای اعتماد به نتایج، همان‌طور که در مورد اول گفته شد، بایستی دقت برآورد مدل‌های سال 1387 برای وضع موجود، ارزیابی شوند.

شایان ذکر است با توجه به اینکه در حال حاضر، طرح جامع ترافیک شهر همدان در حال بازنگری می­باشد؛ یقینا استفاده از داده­های واقعی­تر نسبت به سال 1387 که در حال حاضردر پیوست ترافیکی طرح جامع پیشنهادی شهر همدان، در حال استفاده است -، نتایج ارزشمندی را در پی خواهد داشت و در آینده از بی­ مصرف ماندن طرح جامع ترافیک بازنگری شده، جلوگیری خواهد کرد.

درپایان، اینجانب به نمایندگی از مردم شریف همدان، در راستای عمل به بعد نظارتی وظایف نمایندگی خود، موکدا خواستار رفع ابهامات و نواقص موجود در طرح جامع پیشنهادی شهر همدان می­باشم تا در آینده، شهری شایسته شهروندان همدانی داشته باشیم؛ و معتقدم که بی­توجهی به این امر، خسارت­های جبران ­ناپذیری را برای موکلانم بدنبال خواهد داشت. در این راستا پیشنهاد می­شود با توجه به اشکالات عدیده موجود در مطالعات طرح جامع پیشنهادی شهر همدان – که بعضا می­تواند ناشی از منفعل ­شدن مشاور بدلیل عدم استقلال در تصمیم ­گیری باشد-، ضمن رفع موانع احتمالی استقلال مشاور طرح، از تعجیل در نهایی کردن این طرح در سال 99 اجتناب گردیده و از نظرات مشاور دیگری در کنار مشاور فعلی به ­منظور رصد و رفع ایرادات موجود، استفاده شود. بدیهی است مشاور تکمیلی بایستی ضمن داشتن صلاحیت مشاوره در زمینه­ های مختلف شهرسازی، ترافیک، پدافندغیرعامل و ... ، از جامعیت بیشتری نیز نسبت به مشاور حاضر برخوردار باشد.